چند سال پیش به خاطر حضورم در پژوهشسرا قدم در راهی گذاشتم که آتش عشقش تا ابد دامنگیرم خواهد بود و آن چیزی نیست جز آموزش نجوم به کودکان.
همانطور که میدانید من معلم فیزیک هستم و سالها هست که در حال دست و پنجه نرم کردن با مفاهیم فیزیک دبیرستان و دانش آموزان دبیرستانی و کنکوری هستم و به جز سال اول تدریسم که به دانش آموزان راهنمایی درس دادم دیگر با سنین کمتر از دبیرستان زیاد سر و کار نداشتم.
تا اینکه سر از پژوهشسرا در آوردم.
پژوهش سرایی که میبایست سرای پژوهش میبود اما فضای فیزیکی آنجا بیشتر شبیه انباری شدهبود و گرد و خاک از سر و روی مجموعه میبارید. خوشبختانه ورود من به این محل مصادف بود با شروع مدیریت یکی از بهترین و باسوادترین و با ذوقترین همکارانم.
به کمک ایشان و مجموعهای که گرد آورده بودند پژوهش سرا با اشتیاقی زیاد شروع به کار کردهبود و طبیعتا اولین اقدامات در این مجموعه پژوهشسرا تکانی بود و تمیز کردن در و پنجره و میزها و کلاسها و تغییر چیدمان وسایل.
من از گروه آزمایشگاه فیزیک بودم و برای زیباتر شدن آزمایشگاه فیزیک به همراه همکارم اقداماتی کوچک هم انجام دادیم.
اما در حین این پژوهشسرا تکانی بستهای ارزشمند از تصاویر و عکسهای نجومی هم پیدا شد که شور و اشتیاق قدیمی را در من زنده کرد و آن پرداختن به علم نجوم در پژوهش سرا بود.
و همین جرقهای بود تا در کنار سایر فعالیتهای این مرکز برگزاری کلاسهای نجوم برای کودکان و نوجوانان در لیست کارها قرار بگیرد. کاری که سالها بود دوست داشتم انجام دهم اما مجال و فرصتی حتی برای فکرکردن به آن نیافته بودم.
اطلاعیهها منتشر شدند و کلاسهای نجوم مخصوصا از طرف کودکان بسیار مورد استقبال قرار گرفت و این بود که من شیرجه زدم در دنیای آموزش به کودکان و همین باعث شد تا تحقیقات و بررسیهای زیادی روی این موضوع انجام دهم و میخواهم این تجارب را با شما نیز به اشتراک بگذارم که اگر روزی هوای تدریس نجوم و آن هم تدریس نجوم به کودکان به سرتان افتاد بتوانید از این تجارب استفاده کنید.
نکات مهم در باب آموزش نجوم به کودکان
- اگر مدرس نجوم کودکان هستید در کنار کار آموزش کودکان به دیگر وجوه زندگی دانشآموزان خود به عنوان یک کودک توجه کنید. به خاطر داشته باشید کلاس نجوم کودک موفق کلاسی نیست که فقط منجمی برای آینده بسازد، بلکه کلاسی است که به خاطرهای خوب از روزهای کودکی دانشآموزانش بدل شود
- کودکان در گروههای سنی متفاوت ویژگیهای مخصوص به خود را دارند.آموزش به آنها در هر سنی ادبیات و شیوه مخصوص به خود را طلب میکند. هنگام آموزش نجوم به کودکان در کلاسهای ترمیک قرار دادن تمام کودکان با گروه سنیهای مختلف در یک گروه و در یک کلاس مشترک از اشتباهاتی است که میتواند آثار جبران ناپذیری را بر ذهن کودک مخاطب ما باقی بگذارد.
- اگر مدرس نجوم کودکان هستید سعی کنید از صفحات رنگآمیزی برای آموزش نجوم به کودکان جز موارد ویژه استفاده نکنید. اجازه دهید کودکان از خلاقیت خود بهره گیرند و برداشت شخصی خود را از مباحث گفته شده برای شما روی کاغذ نقاشی کنند.
- هنگامی که با کودکان از دنیای نجوم و فضا صحبت میکنیم بی درنگ پرسشهایی در ذهنشان شکل میگیرد.جهان کودکی جهان پرسش است و گاهی این پرسشها شکلی پیچیده به خود میگیرند.والدین و گاهی معلمها برای پاسخ به برخی از سوالهای کودکان دچار چالش میشوند.برخلاف تصور عموم اگر پاسخ مناسب و قانع کنندهای برای سؤال یک کودک ندارید استفاده از واژه “نمیدانم” هیچ ایرادی ندارد! باقی گذاشتن یک سؤال به صورت سؤال در ذهن یک کودک به مراتب بهتر از پاسخ اشتباه دادن یا بیان عبارتی است که باعث ایجاد کج فهمی در ذهن کودک شود.
- اگر مدرس نجوم کودکان هستید چه در کلاسهای نجوم کودک خود چه در مرحلههای پس از کلاس مقابل کودکان قرار نگیرید،سعی کنید شانه به شانه کنار آنها بایستید.با این رویکرد بسیاری از مشکلات و اضطرابها و تنشهای متداول کودکان در کلاس و در برابر معلم و همکلاسیها خود به خود برطرف خواهند شد
- اگر مدرس نجوم کودکان هستید هنگام آموزش کودکان خود را به یادگیری مطالب عادت دهید.نت برداشتن و نوشتن جزوه در کلاسهای کودکان نه تنها سودمند نیست بلکه میتواند در پروسه یادگیری خلل ایجاد کند.
- در کلاسهای کودکان و همچنین کلاسهای نجوم کودکان چه به صورت مجازی باشند و چه به صورت حضوری گفتگوها نباید تنها مختص مدرس و یا میان مدرس و کودکان باشد.در بخشی از کلاس کودکان را کنار هم بگذارید و از دور نظارهگر آنها باشید،اجازه دهید با یکدیگر تعامل داشته باشند،بحث کنند،سؤال بپرسند و یا حتی صدای خندههایشان باهم در فضای کلاس طنینانداز شود.توجه داشته باشید در کلاس نجوم کودکان میتوانید به بهانههای مختلف بر دیگر قوههای کودکان نیز کار کنید.با سکوت مدرس و شکلگیری گفتگو میان بچهها آنها تعامل با یکدیگر،کنش و واکنش اجتماعی،همکاری و هم صحبتی با یکدیگر و…را میآموزند و بدین ترتیب برای حضور در جامعه آماده میشوند.
- اگر مدرس نجوم کودکان هستید برای آموزش مباحث بنیادی نجوم رصدی مانند صورتهای فلکی اهمیت ترسیم،کار با نقشهها و پیدا کردن صورتهای فلکی را به کمک ابزارها و کاربرگهای آموزشی فراموش نکنید.کودکان آنچه را از طریق انجام دادن میآموزند بهتر به خاطر میسپارند.
- اگر کودک شما مشغول یادگیری نجوم در کلاسهای آنلاین و در خانه است به حریم شخصی او احترام بگذارید.دخالت در کار کودک،صحبت کردن به جای او،تحت فشار قرار دادن کودک برای انجام کاری يا صحبت كردن در مورد مسئله اي نه تنها تاثير مثبت در روند يادگيري كودك شما نخواهد داشت بلكه از سوي ديگر باعث از بين رفتن اعتماد به نفس و استقلال فردي او خواهد شد.به خاطر داشته باشيم هدف كلاس نجوم كودكان تنها آموزش دانش اخترشناسي به كودكان نيست بلكه قرار است بر روي ديگر قوه ها و ديگر وجوه شخصيت يك كودك اثر گذار باشد.
- اگر مدرس کلاس نجوم کودکان هستید،در فضای کلاس های آنلاین هم مانند کلاس های حضوری سعی کنید به دیگر مهارتهای کودکان و دیگر وجههای زندگی و ویژگیهای فردی آن ها نیز توجه کنید.به عنوان مثال هنگامی که در کلاس کار عملی انجام میدهید و کودکان یک به یک کار خود را ارائه میدهند میتوانید از آن ها بخواهید با یکدیگر در مورد کارشان گفتگو کنند،سؤال بپرسند و نظر بدهند.نخستین پایههای توانایی برقراری ارتباط با دیگران در سالهای نخستین کودکی شکل میگیرد و تا همیشه همراه آنها میماند.
- نگاه کودکان به جهان همواره مملو از حس کنجکاوی و پرسشگری است.به بهانه آموزش نجوم به کودکان میتوان این حس را در کودکان تقویت کرد و به نیاز آنها پاسخ داد
- اگر مدرس كلاسهای نجوم کودکان هستید از مقایسه کودکان و ایجاد فضای رقابتی میان آنها خودداری کنید.ویژگیها و تفاوتها و تواناییهای فردی کودکان را درک کرده و براساس آنها با هر کودک در تعامل قرار بگیرید.
- چه در کلاس و چه در خانه فعالیتهایی را فراخور محور درس برای شما آماده میکنند،تنها از ماکتهای بزرگ یا کاردستیهای پیچیده و مدل سازیهای چشمگیر حمایت نکنید!
کودکان با توجه به خلاقیت،ذهن،دانش و امکانات خود سعی میکنند فعالیتی را برای شما آماده کنند.گاهی اوقات یک نقاشی ساده یک کودک میتواند تجسم همان مفهومی باشد که یک مدلسازی بزرگ برای شما خلق میکند
- نگاه کودکان به جهان همواره مملو از حس کنجکاوی و پرسشگری است.به بهانه آموزش نجوم به کودکان میتوان این حس را در کودکان تقویت کرد و به نیاز آنها پاسخ داد.
- موزهها و مراکز علوم میتوانند نقش مهم و کلیدی در ترویج نجوم برای کودکان ایفا کنند.گشودن در موزهها و مراکز علوم به روی کودکان زمانی ثمربخش خواهد بود که کارشناسان ماهر و آشنا به دنیای کودکان پذیرای کودکان بازدید کننده باشند.اگر برای بزرگسالان رویدادها،نمایشگاهها و برنامههای متفاوت تعریف و برگزار میشود باید درنظر داشته باشیم جامعه کودکی متفاوت از جامعه بزرگسالان است و با توجه به ویژگیها و نیازهای خود،رویدادها و برنامههای مخصوص به خود را طلب میکنند.
- اگر با کودک سروکار دارید،گاهی به دستهای کوچکشان اعتماد کنید،آنها را به حال خود رها کنید و بگذارید هر جور که دوست دارند با رنگها دنیای خود را پر از نقش و نگار کنند
- اگر مدرس نجوم کودکان هستید فراخور مبحث تدریس خود در مسیر آموزش بر سر راه کودکان چالشهایی ایجاد کنید که نیاز به بحث،همفکری و مشورت کودکان با یکدیگر داشته باشد.انجام این دست فعالیتها کلاس را از یکنواختی خارج کرده و از چندین جهت بر کودکان اثر بسزایی خواهد داشت.
- دریس نجوم به کودکان در کنار خلاقیت ذاتی و هوش کودکان خلاقیت و هوشمندی معلم را نیز طلب میکند.اینکه هر مطلب به چه صورت و با چه شیوهای برای کودکان روایت شود یا چگونه میتوان از امکانات و ابزارهای موجود در هر مکان و زمان بهره برد و میان آنها با محتوای مورد بحث در کلاس پیوند ایجاد کرد با هوشمندی و خلاقیت معلم پیوند تنگاتنگی دارد.
- اگر مدرس نجوم كودكان هستيد در كنار آموزشهای خود در کلاس تلاش کنید گاهی اوقات کودکان را در فضاهایی قرار دهید که در آن تجربه و مشاهده کنند.کودکان آنچه را مشاهده یا تجربه میکنند بهتر به خاطر میسپارند.
- گر کودک شما از اجرام آسمان و آنچه در فضا وجود دارد نقاشی و تصویری را خلق میکند برای او و در ذهن او معنای سازمان یافته و مشخصی دارد.در واقع او تجسم ذهنی خود را برای ما به روی کاغذ میاورد.هرچند که نقاشی کودک با واقعیت فاصله داشته باشد یا در جزئیاتی تفاوتهای چشمگیری با واقعیت داشته باشد سعی نکنید نقاشی کودک خود را تغییر دهد یا آن را به شکل دلخواه خود یا واقعیت یک جرم فضایی نزدیک کنید.درک و تجسم ذهنی کودکان در هر مقطع سنی تفاوت میکند و به بهانهی آموزش علم و آموزش نجوم به کودکان هرگز سعی نکنید آن را تغییر دهید.
- در کلاسهای نجوم کودکان گاهی اوقات به کودکان نقش متفاوتی دهید.گاهی اوقات از پای تخته به عنوان معلم کنار بروید و کلاس را به آنها بسپارید.دادن نقشهای متفاوت به کودکان در کلاس نه تنها موجب جذاب شدن و ترغیب کودکان به حضور مؤثر و مداوم در کلاس میشود بلکه باعث تقویت اعتماد به نفس و خودباوری آنها نسبت به تواناییهای فردیشان در مقابل جمعی از افراد میشود.
- هنگام آموزش نجوم به کودکان چه در کلاسهای حضوری و چه در کلاسهای آنلاین زمانی را برای خود کودکان در نظر بگیرید.اجازه دهید صحبت کنند،سؤال بپرسند و با همکلاسیهای خود و شما تعامل برقرار کنند.در کلاسهای نجوم کودکان قرار نیست کودکان تنها تماشاچی معلم کلاس باشند.
این جملات برای من که از نزدیک مدتی با سختیهای کار علمی با کودکان سپری کردهام بسیار باارزش هستند. بخشی از آنها را از پیج کارگاه ستاره که موسس آن شهرزاد میرسلطانی هست جمعآوری کردهام.
